Theory of Mind

Premack en Woodruff (1978) introduceerden de term ‘theory of mind’ als de vaardigheid aan jezelf en aan anderen gedachten, ideeën en intenties toe te schrijven en op basis daarvan te anticiperen op gedrag van anderen. “Leo denkt dat Lieke…”

De basisgedachte van Wellman (1990) is dat jonge kinderen vanaf 2-4 jaar met volwassenen een zogenaamde common-sense mentalistische psychologie delen. Wat hij hiermee wilt zeggen is dat kinderen de ToM stap voor stap ontwikkelen: ‘beliefs’, ‘desires’ en ’intenties’. Hierover verder in dit blog meer.

Hoe ontwikkelt de theory of mind zich bij een kind?

**Vanaf ongeveer 2 jaar ontwikkelt een kind:

De voorlopers van Theory of Mind:

– Doen alsof
– Perceptie/ imitatie
– Emotieherkenning
– Onderkennen van het verschil tussen mentale en fysieke wereld

** Vanaf 3 à 4 jaar ontwikkelt een kind:

De eerste manifestaties van ToM:

– First order belief: het kind is in staat om na te denken over iets of iemand anders. Bijvoorbeeld: Sienna denkt dat Robin jarig is.
– False belief: dit gaat over misleiding. Kan een kind zich verplaatsen in de denkwereld van anderen? Of houdt het kind vast aan zijn eigen kennis en perceptie over een situatie?

**Vanaf 6 jaar ontwikkelt een kind:

Het hoogste niveau van ToM:

– Second order belief: het kind kan nadenken over ‘denken’. Bijvoorbeeld: Sienna denkt dat Robin denkt dat zij zich verveelt.

ToM en gehoorverlies

Voor mij geheel nieuwe informatie, maar helemaal logisch toen ik het hoorde. Kinderen met gehoorverlies hebben een zwakkere ToM, omdat zij minder incidenteel leren. Daarbij hebben zij een minder grote emotiewoordenschat. Juist doordat zij soms informatie missen tijdens interactie vanwege het gehoorverlies groeit de sociaal emotionele ontwikkeling minder.

Bijvoorbeeld: Aan een ander kindje dat huilt, kan je zien én horen dat het verdriet heeft. Een slechthorend kind ziet wel dat een gezicht er anders uitziet dan normaal, maar kan uit het geluid van de stem van de ander wellicht niet goed afleiden dat het ernst is.

Ontzettend belangrijk wanneer je te maken krijgt met slechthorendheid in de klas of praktijk. Gedragingen kunnen namelijk ook verkeerd gekoppeld k worden aan de diagnose autisme.

Hoe meet je theory of mind vaardigheden?

De ToM test-R is een handelingsgericht diagnostisch instrument dat een sterkte/ zwakte analyse maakt van ToM vaardigheden. De test is voor kinderen van 4-12 jaar. De ToM test-R meet bepaalde aspecten van de sociale ontwikkeling van kinderen en jeugdigen. Met behulp van een gestructureerd interview wordt informatie verzameld over de mate waarin kinderen beschikken over sociaal begrip, sociaal inzicht en sociale sensitiviteit.

De afname van dit interview duurt gemiddeld twintig minuten. Aan de hand van afbeeldingen en verhaaltjes worden er vragen gesteld over drie stadia waarlangs ToM zich ontwikkelt.

1) de voorlopers;
2) de eerste manifestaties;
3) het hoogste niveau van ToM.

Wanneer ToM test-R?

Het instrument is zeer bruikbaar in de diagnostiek bij kinderen en jeugdigen met autisme spectrum stoornissen (Steerneman & Meesters, 2021). De ‘Theory of Mind’ hypothese stelt dat kinderen met ASS een beperkte theory of mind ontwikkelen. Deze ToM, ook wel sociale cognitie genoemd, is de vaardigheid om gedachten en gevoelens toe te kennen aan anderen. Om vervolgens daar het eigen gedrag op af te stemmen. Omdat personen met ASS deze theory of mind vertraagd lijken te ontwikkelen (Blijd-Hoogewys, 2008) en toe te passen, hebben ze grote moeite om sociale situaties adequaat in te schatten. De sociale wereld kan hierdoor voor hen zeer onvoorspelbaar zijn.

Centrale coherentie

Een andere theorie stelt dat personen met ASS problemen hebben op het gebied van zogenaamde ‘centrale coherentie’. Dit is de capaciteit die mensen hebben om tijdens het verwerken van informatie zoveel mogelijk stimuli te integreren. En om zo veel mogelijk te generaliseren over contexten. De informatieverwerking zou bij personen met ASS normaal verlopen tot op het punt waar de informatie geïnterpreteerd wordt door een centraal systeem.

Executieve disfunctie

Volgens de ‘executieve disfunctie’ hypothese hebben personen met een ASS tekorten op het gebied van executieve functies. Deze functies dienen om gepaste gedragingen te genereren, te evalueren en vol te houden, zodat toekomstige doelen bereikt kunnen worden. Ze omvatten onder meer planning, organisatie, impulscontrole en zelfmonitoring.

Klopt deze theorie?

Jarenlang was de geldende zienswijze dat problemen met de Theory of Mind, centrale coherentie en executieve functies de oorzaak waren van ‘autistisch gedrag’. Dat spiegelneuronen (inleven in) en hun zintuigen niet goed werkten. Dit zou betekenen dat als spiegelneuronen of zintuigen niet goed functioneren, je daar niets aan kunt veranderen. Evenals de ToM, CC en EF. Je zult ermee moeten leren leven.

Maar door verschillende wetenschappelijke onderzoeken over het brein naast elkaar te leggen kregen Colette de Bruin en Fabiënne Naber nieuwe inzichten in de werkelijkheid. Een beperkt ontwikkelde Theory of Mind, een zwakke centrale coherentie en problemen met de executieve functies, spiegelneuronen en zintuigen zijn geen oorzaak van autistisch gedrag. Zij zijn juist het gevolg van diverse storingen in het brein. Dit betekent dan ook dat je de gevolgen van die storingen in het brein kunt verminderen of zelfs voorkomen (Naber & de Bruin, 2023).

Vanuit de ToM test-R wordt er dus inzicht verkregen in sterktes die meer kunnen worden ingezet en de zwaktes die kunnen worden versterkt binnen de Theory of Mind.

Wil je meer te weten komen over autisme spectrum stoornis? Blijf me dan volgen voor meer informatie op sociale media, want ik zal in de toekomst meer gaan schrijven over ASS en wat dieper ingaan op Geef me de 5 van Colette de Bruin. Wil je geen blog meer missen? Schrijf je dan in voor de waardevolle You&Me inspiratie mail. 

Lieve groet,