Rouwen is liefde. Handvatten voor meer verbinding in tijden van verlies en verdriet – Luuc Smit en Manu Keirse

(C) Mirjam de Nijs

Nadat ik Luuc Smit, een van de schrijvers van het boek, als leerkracht heb gehad op de HZ, volgde ik hem op Linkedin. Manu Keirse is ook zeker geen onbekende, zo heb ik het merendeel van zijn boeken gelezen en ben ik naar lezingen van hem geweest.

Op de LinkedIn pagina van Luuc zag ik ineens het boek voorbij komen. Ik hoefde er niet over na te denken en heb Luuc direct een mailtje gestuurd. Binnen twee weken lag het boek in de brievenbus. Ik ben gaan lezen en kon niet meer stoppen. Het las ontzettend snel weg, zat boordevol informatie over een breed scala aan onderwerpen, het raakte. En ja, ik verraad nu al dat dit een erg lovende recensie zal gaan worden.

Rouwen is liefde

Ik moet zeggen dat ik de liefde tijdens het lezen voelde. Het boek is met ontzettend veel respect en empathie geschreven. En dat verbaast mij dan ook helemaal niets wanneer je weet door wie het is geschreven. Ik heb dan ook af en toe wel een traantje weggepinkt. Ik hoop dat ik jullie bij de voornaam mag noemen; Luuc schrijft over zijn eigen ervaringen zowel persoonlijk als in zijn werk met verdriet, verlies en rouw. Manu neemt je mee in zijn eigen mijmeringen, maar ook ervaringen uit zijn werk beschrijft hij in het boek.

Het boek bestaat uit 6 delen welke zijn onderverdeeld in handvatten. In totaal krijg je maar liefst 32 handvatten over rouw. Het boek geeft handvatten over wat rouw is, over verbinding en hoe rituelen en gedeelde emoties verdriet kunnen verlichten. Kennis over rouw en verdriet kan de angst wegnemen. Ook krijg je handvatten over hoe je kunt rouwen en hoe rouw er per persoon verschillend uit kan zien. Daarnaast wordt er ook een deel besteed aan kinderen en rouw, vluchtelingen, zelfdoding en kindermisbruik. Het boek eindigt met een pleidooi om rouw op school en op het werk een veel prominentere plek te geven.

Wie leert er nog omgaan met rouw en sterfte?

Het is een vraag welke Manu vaak stelt. Wie zijn boeken, interviews en lezingen kent, weet dat Manu vaak uitlegt dat de vertrouwdheid met sterven uit het zicht is verdwenen. De zorg wordt namelijk uitbesteed aan professionals terwijl dit vroeger thuis gebeurde, met veel generaties onder één dak. Nu worden we er niet meer direct mee geconfronteerd in onze woonkamer. Dus wie leert er dan nog omgaan met rouw en sterfte?

“Het feit dat je het sterven niet ziet aankomen en dat de meeste mensen sterven op hoge leeftijd maakt dat de dood een zorg voor later is geworden, waaraan je midden in het leven nog niet hoeft te denken. Je hebt daarvoor nog ruim de tijd.”

De schrijvers geven hierbij ook aan dat alles tegenwoordig beheersbaar en maakbaar moet zijn. Dat maakt het ook erg lastig om te accepteren dat er grenzen zijn aan het menselijk kunnen, aan de medische wetenschap en aan het leven. Machteloosheid is ondraaglijk geworden.

Daarbij is te zien dat mensen uit één familie niet vaak meer in dezelfde stad, gemeente of zelfs land wonen waar hun ouders wonen. Het sociale netwerk kent de overledene niet, wat maakt dat het lastig kan zijn om steun te ervaren. ‘Rouwen doe je echter het beste samen, maar mogen en durven we in onze welvarende en individualistische maatschappij nog wel te leunen op anderen?’ vragen de schrijvers zich af.

Rouw is geen ziekte

Rouwen is hard werken en kost ontzettend veel energie en kracht. Ook al voelt het alsof er geen ruimte voor is, geef toe aan het veel willen slapen en het moe zijn. Het boek geeft je inzichten en handvatten over verlies en verdriet.

Er wordt namelijk vaak gezegd dat je verlies moet verwerken, maar verlies verwerk je niet en geef je geen plekje. Verlies integreer je in je leven. Het wordt een deel van jezelf.

Verlies overleven betekent niet loslaten, maar anders vasthouden: in herinnering in plaats van in de buitenwereld.

Vaak is het zoeken naar evenwicht in het begin ontzettend lastig. Wanneer je jezelf toestaat om het verdriet te mogen voelen dan zul je merken dat het je elke keer weer dichter zal brengen naar dat evenwicht waarin je die ‘oude’ controle weer voelt en niet zomaar overal hoeft te huilen.

Verlies hoort bij het leven. Het is iets waarmee je kunt leren omgaan, ook al is dat niet gemakkelijk en blijft het pijn doen. Rouw is emotionele arbeid en het is zwaar. Maar het is werk dat we samen kunnen doen.

Luister en luister dan nog eens

‘En daarna moet je luisteren. En als je dit hebt gedaan, probeer dan nog eens te luisteren.’ Dit zei Manu tijdens de lezing welke ik bijwoonde een aantal jaar geleden en ik ben dit nooit vergeten. Dus toen ik het handvat las over luisteren. hoorde ik het Manu weer zeggen.

‘Luisteren is een werkwoord. Bij luisteren is er alleen verbondenheid en een voelbaar contact naar elkaar. Luisteren is op een verdiepende manier ontmoeten. Als iemand echt luistert, ervaart de ander de veiligheid on zich te durven openen en het verlies dat hij ervaart heeft te benoemen. In het aanwezige contact mag en kan ieder zichzelf zijn.’

Het mooie geschenk dat je vaak automatisch krijgt als je echt probeert te luisteren vanuit je gevoel is oprecht contact met de ander.

Pijn, verdriet en houden van

Rituelen kunnen heel helend zijn maar vooral ook verbindend. Samen de herinnering levend houden, samen voelen dat je niet alleen bent. Delen in pijn, maar ook in liefde, in de herinnering, in de hoop.

Luuc: ‘Ik hoop dat als je dit leest en je mensen hebt van wie je houdt, je het ook tegen ze durft uit te spreken en dat je niet wacht tot op de begrafenisplechtigheid.’

We zullen soms ook stil moeten staan om het gemis en de pijn te kunnen doorleven, hoe heftig dit ook is en hoelang geleden dit ook heeft plaatsgevonden. Gaat de pijn daar door weg? Nee, het blijft een gevoelig stuk binnen jouw leven.

Pijn verandert als je jezelf toestaat hem te voelen, zelfs als het je zo uit balans lijkt te brengen en het zo’n pijn doet.

Regels en goed voor jezelf zorgen

De schrijvers zetten ook mooi uiteen wat je voor jezelf mag doen, goed voor jezelf zorgen. Hierbij slaan ze ook niets over. Ze hebben zelfs een stukje gewijd aan gezonde voeding. Ontzettend belangrijk, maar ik kreeg ook wel even een grijns op mijn gezicht. Ik zat eerst met tranen de ontroerende en ontzettend waardevolle adviezen te lezen en ineens ging het over gezonde voeding.

Elk verlies telt, en elk verlies verdient respect en empathie.

Wat mij ook aan het denken zette was het gedeelte over regels en wetten wat betreft rouw. Waarom wordt er door regels bepaald wie een wettig recht krijgt om te rouwen? Misschien heb jij met je directe familie wel minder contact dan met die collega. De regels stemmen niet altijd overeen met de aard van de band die mensen met elkaar voelen. In het laatste gedeelte pleiten de schrijvers dan ook dat rouw ook een zaak is van de werkgever. Hierbij zijn ook tips te lezen voor de werksituatie na een belangrijk verlies.

Zelfdoding

Aan verlies door zelfdoding wordt een apart hoofdstuk gewijd. Dit, omdat dit verlies verschillend is van alle andere sterfgevallen. ‘Je kunt niet boos zijn op het oneerlijke van een fatale ziekte of op de dader van een verkeersongeval. Je wordt dubbel geconfronteerd met een rouwproces op een dubbel spoor: je moet het verlies van een dierbare overleven en tegelijkertijd accepteren dat de dader die al deze turbulente emoties veroorzaakt ook diezelfde dierbare is. Geleidelijk zul je niet anders kunnen dan erkennen dat je nooit zult weten wat er zich precies in zijn of haar hoofd heeft afgespeeld.’

Kinderen betrekken bij de dood

Ook voor ouders is het boek zeker een aanrader. In het boek worden duidelijke en praktische tips gegeven om het gesprek aan te gaan over de dood. Ook staan er hele duidelijke tips in het boek beschreven wanneer je een hulpverlener met deskundige rouwopvang kunt raadplegen. Hierbij raden de schrijvers wel aan niet te snel hulp in te schakelen.

Kinderen iets leren over verdriet en rouw leert hen iets over liefde en verbondenheid, want verdriet is wat je ervaart als je iemand verliest die je graag ziet.

Wanneer je gezin wordt geconfronteerd met ziekte, sluit je kind(eren) niet buiten. Betrek hen juist bij wat er in het gezin gaande is. Hoe je dit het beste kunt doen? Ook daar staan duidelijke tips over beschreven in het boek.

Op mijn sociale media (Facebook en Instagram) ga ik hier binnenkort meer informatie over delen.

Wil je mijn nieuwste blogs niet meer missen en ontvangen in je mailbox? Schrijf je dan in voor de waardevolle You&Me inspiratie mail. 

Rouwen is liefde. Handvatten voor meer verbinding in tijden van verlies en verdriet.

Geschreven door Luuc Smit en Manu Keirse.

247 bladzijden

Het boek is te bestellen via:

Lannoo.be
eBook.nl 
Bol.com

Lieve groet, Mirjam

Vond je het een waardevolle recensie? Deel deze dan zeker met diegene die het kan gebruiken met een van de onderstaande knoppen. Hartelijk dank!.